Obowiązek ten, a także wynikające z niego uprawnienia dotyczą osób pozostających w stosunkach rodzinno - prawnych, powstają z mocy samego prawa, wskutek takich zdarzeń jak zawarcie małżeństwa, urodzenie dziecka (pochodzenie dziecka, w przypadku ojca) czy przysposobienie.
Prawo do alimentów jest niezbywalne, nie można się tego prawa zrzec, wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego czy zobowiązanego.
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby i wychowania.
Przez środki utrzymania rozumiemy zaspokajanie bieżących potrzeb konsumpcyjnych uprawnionego w zakresie wyżywienia, odzieży, mieszkania, środków higienicznych, a także jego potrzeb kulturalnych oraz dotyczących opieki lekarskiej. Natomiast jeśli chodzi o środki wychowania, to kwestia ta dotyczy przede wszystkim małoletnich, którzy dopiero przygotowują się do samodzielnego życia. Przez dostarczanie środków wychowania należy rozumieć zaspokajanie potrzeb uprawnionego w zakresie kształcenia, rozwijania jego zdolności, zapewnienia możliwości odpowiedniego rozwoju zarówno fizycznego jak i duchowego.
Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego polega w głównej mierze na dostarczaniu środków pieniężnych uprawnionemu, tj. na regularnym wypłacaniu tej osobie (lub jej opiekunowi) określonych kwot pieniężnych. Jednakże wykonanie obowiązku alimentacyjnego może również polegać na osobistych staraniach o utrzymanie i wychowanie uprawnionego, a nie na dostarczaniu środków utrzymania.
Ten sposób wykonania świadczenia może być realizowany względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej. Przez osobiste starania o utrzymanie i wychowanie należy rozumieć czynności związane z utrzymaniem dziecka (czy osoby niepełnosprawnej), takie jak, przykładowo, przygotowywanie posiłków, dbanie o higienę dziecka, opieka podczas choroby czy pomoc w nauce.
Kto jest obciążony obowiązkiem alimentacyjnym?
- krewni w linii prostej (wstępni oraz zstępni) bez ograniczenia stopniem pokrewieństwa;
- rodzeństwo, zarówno rodzone jak i przyrodnie;
- osoby pozostające w stosunku przysposobienia pełnego i całkowitego,
- w przypadku przysposobienia niepełnego zgodnie z art. 131 krio;
- ojczym i macocha względem pasierbów (i odwrotnie), przy uwzględnieniu zgodności z zasadami współżycia społecznego;
- małżonkowie, małżonkowie po ustaniu małżeństwa, także w separacji;
- ojciec dziecka pozamałżeńskiego względem matki tego dziecka.
Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, krewnych bliższych stopniem przed krewnymi dalszymi. Co oznacza, że obowiązek zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności lub gdy nie jest ona w stanie zadośćuczynić swojemu obowiązkowi. Ponadto obowiązek jednego małżonka względem drugiego wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych małżonka uprawnionego.
Zakres oraz przesłanki obowiązku alimentacyjnego
Zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczają dwa czynniki, mianowicie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego.
Podstawową przesłanką wszystkich roszczeń (poza roszczeniem dzieci do rodziców), występującą po stronie uprawnionego, jest niedostatek, tzn. występujący po jego stronie stan potrzeby. Niedostatek oznacza sytuację, w której uprawniony nie może własnymi siłami i z własnych środków zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie niedostatku nie jest łatwe do określenia, zależy od wielu czynników i powinno być oceniane w każdym konkretnym przypadku. Przez usprawiedliwione potrzeby należy rozumieć takie potrzeby, które zapewnią nie tylko przeżycie ale i godziwe warunki uprawnionemu.
Drugą przesłanką braną pod uwagę w każdym przypadku są możliwości zarobkowe oraz majątkowe dostarczenia alimentów przez zobowiązanego (dłużnika).
Przez pojęcie możliwości zarobkowych oraz majątkowych zobowiązanego należy rozumieć nie tylko rzeczywiście uzyskiwane przez niego dochody, ale także takie, jakie mógłby on uzyskiwać, gdyby dołożył należytej staranności i przestrzegał zasad prawidłowej gospodarki, biorąc pod uwagę jego warunki osobiste, takie jak wiek, wykształcenie, a także stan zdrowia.
W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego. Oznacza to, że w przypadku zwiększenia się potrzeb uprawnionego może on żądać zmiany wysokości obowiązku alimentacyjnego przysługującego mu od zobowiązanego, jednak także zobowiązany, jeśli zmniejszą się jego możliwości majątkowe czy zarobkowe, może żądać obniżenia alimentów, a nawet stwierdzenia, iż obowiązek ten wygasł.
Rodzice a dzieci
Przesłanką powstania roszczenia jest w tym przypadku niezdolność dziecka do samodzielnego utrzymania się, niezależnie od tego, czy jest ono w niedostatku.
Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych wobec dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba, że dochody z jego majątku wystarczają na pokrycie kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Dochody dziecka mogą pochodzić przykładowo z tytułu odszkodowania, renty czy ubezpieczenia społecznego.
Obowiązek rodziców powstaje z chwilą narodzin dziecka, wygasa dopiero z chwilą, gdy dziecko się usamodzielni.
W przypadku dziecka pełnoletniego, które nie pozostaje już pod władzą rodzicielską i postępuje według własnej woli, obowiązek alimentacyjny rodziców został złagodzony, bowiem mogą oni uchylić się od świadczeń względem dziecka pełnoletniego, jeśli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Rodzeństwo
Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego w stosunkach między rodzeństwem zostało złagodzone, bowiem zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny.
Powinowaci
1. obowiązek alimentacyjny ojczyma bądź macochy względem pasierba może być realizowany, jeśli nie jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, natomiast niezależnie od istnienia niedostatku po stronie uprawnionego dziecka.
2. obowiązek alimentacyjny pasierba względem ojczyma/macochy zależy od tego, czy ojczym (macocha) przyczyniał się do utrzymania i wychowania dziecka, a jego żądanie odpowiada zasadom współżycia społecznego.
Ponadto charakter alimentacyjny ma także roszczenie, które kodeks rodzinny przyznaje matce dziecka względem ojca dziecka, który nie jest jej mężem.
W takiej sytuacji, mimo nieistnienia stosunku rodzinno – prawnego między rodzicami dziecka, matka ma roszczenie, któremu odpowiada obowiązek ojca dziecka, przyczynienia się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych przyczyn udział ojca w kosztach utrzymania matki dziecka może trwać dłużej niż 3 miesiące, ponadto powinien on także przyczynić się do pokrycia innych koniecznych wydatków i kosztów poniesionych przez matkę w związku z ciążą i porodem. W sytuacji, gdy ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki jest uwiarygodnione matka może żądać od niego, jeszcze przed urodzeniem się dziecka odpowiedniej sumy na koszty jej trzymiesięcznego utrzymania w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez okres 3 miesięcy po urodzeniu. Aby móc wystąpić z tym roszczeniem matka powinna wykazać, że istnieje podstawa domniemania ojcostwa danego mężczyzny.
W sytuacji, gdy ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie jest ustalone dochodzenie wyżej wymienionych roszczeń jest możliwie jedynie wraz z dochodzeniem ustalenia ojcostwa.
Alimenty najczęściej dochodzone są na drodze sporu toczącego się między stronami przed sądem. Jednakże zakres obowiązku alimentacyjnego można ustalić także poprzez umowę pozasądową zawartą w formie pisemnej lub aktu notarialnego - bez udziału sądu, jednakże należy mieć na uwadze, że istnienie takiej umowy nie jest przeszkodą dla wniesienia powództwa o ustalenie alimentów przez sąd. Umowa nie może dotyczyć zrzeczenia się prawa do alimentacji nawet w zamian za jakiekolwiek przysporzenie majątkowe.
Pozew o alimenty należy złożyć w sądzie rejonowym, w wydziale rodzinnym i nieletnich. Właściwy jest sąd bądź miejsca zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów bądź miejsca zamieszkania pozwanego (czyli osoby zobowiązanej), o wyborze sądu decyduje powód.
Warto nadmienić, że w sprawach alimentacyjnych powództwo może wytoczyć nie tylko sam uprawniony (ew. jego pełnomocnik procesowy czy przedstawiciel ustawowy), ale także prokurator oraz właściwa organizacja społeczna.
Strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych jest z mocy ustawy zwolniona od kosztów sądowych.
Do pozwu należy dołączyć odpisy aktów stanu cywilnego tzn. odpis aktu urodzenia uprawnionego, odpis aktu małżeństwa, ponadto odpis wyroku rozwodowego czy separacyjnego, a także odpis poprzedniego wyroku o alimenty, jeśli takowa sprawa miała miejsce.
Ponadto należy dołączyć dokumenty, które będą potwierdzały treść pozwu, w szczególności dotyczące takich okoliczności jak koszty utrzymania i wychowania uprawnionego (zaświadczenia wskazujące na wysokość kosztów ponoszonych na dziecko np. szkoła, wyżywienie, kultura i rozrywka, inne koszty związane z potrzebami dziecka wynikającymi z jego wieku, uzdolnień, zainteresowań, zaświadczenia od lekarzy specjalistów, zaświadczenia o zajęciach dodatkowych dziecka i związanych z nimi kosztami, rachunki, opłaty na poczet utrzymania domu/mieszkania, w którym dziecko mieszka, faktury i rachunki za rzeczy zakupione dla dziecka, np. ubrania, książki, leki itp.), a także dokumenty wskazujące na wysokości zarobkowe przedstawiciela ustawowego czy opiekuna osoby uprawnionej do alimentów oraz, w miarę możliwości, dokumenty świadczące o możliwościach majątkowych i zarobkowych zobowiązanego.
Pozew wraz z niezbędnymi dokumentami należy złożyć w sądzie, na biurze podawczym, w dwóch egzemplarzach. Można także wysłać pozew do sądu listem poleconym.
______________________________________________________________
Autor: ekspert serwisu www.rodzinne.com
Serwis internetowy, twórcą którego jest adwokat Andrzej Jastrzębski, specjalizujący się w prawie rodzinnym. Alimenty i ich realizowanie - dodano: 2011-04-04