Rodzina zastępcza to forma opieki wzorowana na modelu wychowania rodzinnego (naturalnego) dla dzieci i młodzieży trwale lub tymczasowo pozbawionych pieczy rodzicielskiej. Intencją i założeniem opieki zastępczej jest jej tymczasowość, w związku z czym, dziecko powinno przebywać w niej do momentu uregulowania sytuacji życiowej własnej rodziny. Oczywiście nie można wykluczyć i takich sytuacji, gdzie dziecko pozostanie pod opieką zastępczą aż do momentu usamodzielnienia, czyli osiągnięcia pełnoletności.

Utworzenie rodziny zastępczej, w przeciwieństwie do adopcji, nie powoduje powstania więzi rodzinno - prawnej pomiędzy rodzicami zastępczymi a dzieckiem. W opiece zastępczej nie ma więc mowy o wzajemnych obowiązkach alimentacyjnych, dziedziczeniu, zmianie nazwiska oraz władzy rodzicielskiej. Zadania wychowawcze względem dziecka w rodzinie zastępczej podlegają również nadzorowi ze strony ośrodków adopcyjno - opiekuńczych lub ośrodków pomocy społecznej.
Przepisy prawne (zwłaszcza Rozporządzenia do Ustawy o Pomocy Społecznej) nakładają obowiązek organizacji opieki zastępczej na centra pomocy rodzinie lub na ich zlecenie ośrodkom adopcyjno - opiekuńczym.

Do zadań wyżej wymienionych instytucji należy również przeprowadzanie wywiadów środowiskowych pod kątem weryfikacji zasadności dalszego pobytu dziecka w rodzinie zastępczej oraz wspieranie tych rodzin w sytuacji kryzysu i pomoc przy rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
Cytowane wyżej przepisy prawne dokonują rozróżnienia opieki zastępczej na rodziny spokrewnione, czyli utworzone przez bliższych lub dalszych krewnych dziecka oraz rodziny niespokrewnione.

Rodzina zastępcza niespokrewniona może zostać zawiązana po odpowiednim przygotowaniu i przeszkoleniu się kandydatów do pełnienia tej roli. Obowiązkowe szkolenia dla przyszłych rodzin zastępczych prowadzone są przez ośrodki adopcyjno - opiekuńcze w oparciu o programy szkoleniowe zatwierdzone przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych programów szkoleniowych jest PRIDE/Rodzinna Opieka Zastępcza i Adopcja. Najważniejszym elementem programu a w konsekwencji obowiązkiem każdej rodziny zastępczej jest podtrzymywanie - w miarę możliwości i odpowiednio do potrzeb dziecka - emocjonalnego kontaktu z rodziną naturalną.
Szkolenie pomaga kandydatom na rodziny zastępcze w zrozumieniu tego problemu oraz pokazuje sposoby radzenia sobie z nim.
W rodzinnej opiece zastępczej można wyróżnić, ze względu na główny cel jej działalności (funkcji), rodziny zastępcze:
- opiekuńcze, sprawujące opiekę nad dziećmi trwale pozbawionymi opieki własnej rodziny, są to tzw. rodziny zastępcze długoterminowe,
- pełniące rolę pogotowia rodzinnego, mogą pobierać wynagrodzenie zarówno w czasie opieki nad dzieckiem, jak w czasie pozostawania w pogotowiu, mają obowiązek przyjmować każde dziecko do 10 roku życia w sytuacji kryzysu rodzinnego,
- terapeutyczne, dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej dotkniętych kalectwem oraz wymagających szkolnictwa specjalnego,
- preadopcyjne, rodziny dla dzieci wobec których trwa postępowanie sądowe o przysposobienie (adopcję),
- resocjalizacyjne, tworzone na podstawie przepisów Ustawy o Postępowaniu w Sprawach Nieletnich.

Rodzinę zastępczą mogą utworzyć zarówno małżeństwo, jak i osoba samotna. Pierwszeństwo w utworzeniu rodziny zastępczej dla danego dziecka mają jego krewni lub osoby wskazane przez rodziców. Podstawową jednak cechą kandydatów nie jest tylko ich bliskość z dzieckiem, ale odpowiednia rękojmia prawidłowego wykonywania obowiązków wychowawczych względem dziecka. W wielu więc przypadkach rodziny zastępcze niespokrewnione są bardziej pożądane niż spokrewnione. Od kandydatów na opiekunów zastępczych wymaga się: odpowiednich warunków mieszkaniowych, stałego źródła utrzymania, polskiego obywatelstwa, stałego zamieszkania na terenie Polski, korzystania w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, dobrego stanu zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego. Rodziną zastępczą nie mogą być osoby, którym w przeszłości odebrano władzę rodzicielską wobec własnych dzieci. Przy doborze rodziny zastępczej dla danego dziecka bierze się również pod uwagę odpowiednią różnicę wieku. Jeżeli dziecko, które ukończyło 13 rok życia i winno być umieszczone w rodzinie zastępczej, wtedy konieczna jest również jego zgoda.

Rodzina zastępcza otrzymuje miesięcznie od właściwego starosty pomoc finansową na pokrycie części kosztów utrzymania dziecka. Wysokość pomocy uzależniona jest od sytuacji materialnej rodziny zastępczej (dotyczy rodzin spokrewnionych) oraz od wieku i stanu zdrowia dziecka (dotyczy rodzin niespokrewnionych). Poza stałym świadczeniem na rzecz dziecka istnieje również możliwość przyznania rodzinie zastępczej pomocy finansowej jednorazowej lub okresowej w sytuacjach wyjątkowych, powodujących konieczność ponoszenia wyższych kosztów utrzymania np. kosztowne leczenie, organizacja wakacji, itp.
Świadczenie te są wypłacane przez centra pomocy rodzinie, na terenie którego rodzina zastępcza pełni funkcję.
W Polsce istnieje duży "głód" dobrych, przeszkolonych rodzin zastępczych. Dla dzieci, które wymagają opieki i wychowania jest to jedyna szansa na prawidłowy rozwój. Pobyt w placówce opiekuńczo - wychowawczej jest dla dziecka, zwłaszcza małego, dalece nie zalecany. Nawet najlepsza placówka nie jest w stanie zapewnić mu odpowiedniego wychowania i przygotowania do samodzielności.

Ośrodek Rodzinnej Opieki Zastępczej działający na terenie miasta Wrocławia oraz kilku powiatów województwa dolnośląskiego zaprasza wszystkich ludzi zainteresowanych problematyką opieki zastępczej i nastawionych na bezinteresowne pomaganie dziecku do współpracy.

Uwaga! Pisząc na adres: rodzinazastepcza(at)interia.pl odpowiemy na wszystkie pytania oraz prześlemy obowiązujące uregulowania prawne.

*w miejsce (at) proszę wpisać @

Prawne podstawy opieki zastępczej - dodano: 2003-01-11