Już jednak w pierwszych tygodnia życia możemy u dziecka odróżnić zachowania wyrażające nie tylko potrzebę zaspokojenia głodu lecz także nie mające określonego celu, wyrażające jedynie chęć impulsywnego uzewnętrznienia uczuć ogólnych, jak np. przyjemność, strach lub gniew. Naturalnie, owo wyrażanie siebie zależy ostatecznie od somatycznej i psychicznej dyspozycji dziecka. Ponieważ nie jest ono zupełnie bezpośrednie i nie ma na celu natychmiastowego zaspokojenia potrzeby, przeto nazywane jest ekspresją swobodną.
Najbardziej rzucającą się formą swobodnej ekspresji u dzieci jest zabawa.
Według M. Lowenfeld zabawa dzieci to wyraz stosunku dziecka do całego życia. Termin zabawa jest ważny dla oznaczenia wszystkich czynności dziecka, które są spontaniczne i samorodne, które są celem samym dla siebie i które nie mają związku z "lekcjami", czy normalnymi, codziennymi potrzebami fizjologicznymi.
Tak więc wszystkie formy zabawy dziecka można uważać za próby kinestetyczne, zmierzające do integracji ze światem; w tym rozumieniu są one pokrewne tańcom rytualnym plemion pierwotnych. W ten sposób należy traktować pierwotne formy poezji i sztuki teatralnej, które w sposób naturalny zawierają w sobie elementarne formy sztuk wizualnych i plastycznych.
J. Favez Boutonier wyróżnia u dziecka trzy rodzaje ekspresji : spontaniczną, ukierunkowaną i konformistyczną.
Ekspresja spontaniczna cechuje działalność dziecka do 2,5 roku życia. Dziecko wyraża siebie w obecności innych osób, ale nie zwraca się do kogoś konkretnego. Spontaniczność nie jest przez dziecko kontrolowana.
Po ukończeniu 2,5 roku życia ekspresja dziecka ma charakter ukierunkowany, zamierzony. Dziecko szuka zrozumienia, aprobaty u innych osób, a jego wytwory mają już określoną postać.
Przed ukończeniem 6 roku życia ekspresja zaczyna się pojawiać jako forma dostosowania się do ogólnie przyjętych norm. Dziecko sprawnie posługuje się mową, a czasem i pismem. Między 6-10 rokiem życia dziecko jest szczególnie skłonne do konformizmu.
W okresie młodzieńczym ekspresja wykracza poza postawę konformistyczną. Forma wypowiedzenia się, wyrażania siebie może przejawiać się w tym okresie w formie pisania pamiętników, wierszy, w wyzywającym sposobie ubierania się, mówienia i poruszania.
Powyższe okresy rozwoju ekspresji dziecka zostaną teraz przedstawione bardziej szczegółowo.
Ekspresja małego dziecka
Pierwsze lata życia dziecka mają prawdopodobnie najbardziej decydujące znaczenie dla jego rozwoju. W tym właśnie okresie zaczynają się kształtować wzorce uczenia się, postawy oraz poczucie swego "ja". Niemowlę zaczyna życie dysponując kilkoma wrodzonymi schematami (ssanie, patrzenie, słuchanie, machanie nogami i rękami, chwytanie). Nie osiągają one kompletnej postaci, dopóki nie zostaną wyrażone w działaniu, pod którego wpływem ulegają modyfikacji w różnych kierunkach, wzbogacając się o nowe warianty sensoryczne i motoryczne. Nieodłącznym elementem natury niemowlęcia jest pewnego rodzaju przymus powtarzania; ćwicząc pewien schemat, niemowlę powtarza daną czynność raz za razem, jak gdyby wprawiając się w niej. Ćwiczenie to ma różne warianty, ponieważ sytuacja w otoczeniu zmienia się, a wskutek tego w trakcie normalnego "wprawiania się" zachodzą modyfikacje (przekształcenia).
Twórczość zaczyna się w momencie, gdy zmysły po raz pierwszy nawiązują kontakt z otoczeniem i dziecko reaguje na doznania zmysłowe. Dotykanie, odczuwanie, widzenie, manipulowanie, smakowanie, słuchanie; każdy sposób spostrzegania otoczenia i reagowania na nie, stanowiący podstawę tworzenia zarówno u dziecka, jak i u zawodowego artysty.
Procesy poznawcze dziecka w tym okresie są jeszcze subiektywne, związane z osobistym doświadczeniem oraz zabarwione emocjonalnie. Stopniowo jednak dziecko staje się bardziej zdyscyplinowane, gdyż coraz większą rolę w jego zachowaniu zaczyna odgrywać kora mózgowa , która wywiera hamujący wpływ na ośrodki podkorowe.
Rozwija się i dojrzewa u niego bardzo silnie i efektywnie drugi układ sygnalizacyjny - mowa. Już w ciągu pierwszych paru dni po urodzeniu niemowlę wymawia 5 spośród 12 fonemów samogłoskowych oraz 3 dźwięki spółgłoskowe. Około 90 % wydawanych przez nie dźwięków , to dźwięk [e]. Następuje okres ćwiczenia elementów mowy, niektórych - w zestawieniach, przy czym dziecko powtarza je niemal bez końca; jest to tzw. stadium gaworzenia. Mniej więcej po roku gaworzenia, na jego tle zaczyna się pojawiać coś podobnego do sensownych słów. W trakcie rozwoju podlegają one przekształceniom w celu osiągnięcia lepszego przybliżenia, z pewną pomocą ze strony dorosłych, którzy dostarczają wzorów.
Jeden z badaczy, Irwin twierdzi, że pierwsze prawdziwe zdanie pojawia się w wieku około 15 miesięcy. Pierwsze zdania są jednowyrazowe, "skondensowane". Jako pierwsze stosowane są rzeczowniki i czasowniki, następnie pojawiają się przymiotniki i spójniki.
W wieku 2-4 lat dziecko szuka podniet i motywacji nieodzownych dla rozwinięcia pełnej świadomości otoczenia, zachęty i aprobaty dla aktu twórczego. Wszystkie dzieci w tym wieku są pełne zapału, chętnie podejmują zadania, zwłaszcza związane z manipulacją jakimś materiałem i często zależy im, by móc wyrazić przeżycia, aczkolwiek nie czynią tego w sposób logiczny. Wydaje się, że dziecko w wieku przedszkolnym ukształtowało sobie własną logikę i chociaż zadaje mnóstwo pytań typu "dlaczego", to jednak zdaje się widzieć świat jako coś stałego, niezmiennego, nie uświadamiając sobie, że samo może wprowadzać w nim zmiany.
Nie jest to wiek odpowiedni do wprowadzania gier wymagających współdziałania. Dziecko nie uświadamia sobie myśli i uczuć innych osób. Prawdopodobnie w przedszkolu marnuje się mnóstwo czasu na próby utrzymania porządku i spokoju, ponieważ dorośli sądzą, że rzeczywisty proces uczenia się zachodzi zawsze wtedy, gdy tylko dziecko wyraża samo siebie, niezależnie od tego, czy inni słuchają, czy nie.
Ekspresja i aktywność twórcza dziecka - dodano: 2004-04-25
