ciąża i poród
dziecko
kobieta
dla dzieci
rodzina
podróż
zobacz koniecznie

Znaczenie oddychania dla prawidłowego rozwoju dziecka

-

Mira Rządzka - neurologopeda

Gabinet Logopedyczny, Zielona Góra

Znaczenie oddychania dla prawidłowego rozwoju dziecka
Widok dziecka ze stale uchylonymi ustami nie jest wcale w naszym codziennym otoczeniu rzadkością. Tę nieprawidłowość często zauważamy już u niemowląt i - niestety - jest ona wielokrotnie bagatelizowana przez rodziców i specjalistów. Dziecko z takiego ustnego sposobu oddychania, zwanego dysfunkcja oddychania, nie wyrośnie, przysporzy ona natomiast wielu problemów, które potem długo poddawane bywają terapii logopedycznej. Prześledźmy przyczyny i konsekwencje tej nieprawidłowości.

Najważniejsze czynności fizjologiczne warunkujące życie u noworodka to oddychanie i pobieranie pokarmu, jak się okazuje - doskonale skoordynowane z sobą. Po urodzeniu zdrowy noworodek jest przygotowany do oddychania torem nosowym. Oddychanie przez nos jest jedynym sposobem fizjologicznego oddychania w pierwszych miesiącach życia człowieka (KOSSOWSKA, 1986). Krtań noworodka umiejscowiona jest wysoko, co daje mu możliwość oddychania nosem przy ssaniu piersi, bez konieczności przerywania tej funkcji w celu zaczerpnięcia powietrza. Karmienie naturalne spełnia również element treningu mięśni oddechowych klatki piersiowej niemowlęcia. Jeśli karmienie naturalne trwa mniej więcej do 12 miesiąca życia dochodzi do utrwalenia się oddychania nosem. Natura ułatwia to zadanie, przemieszczając na ten okres w górę o trzy kręgi szyjne krtań wraz z tchawicą, w pobliże tylnych nozdrzy jam nosowych. Okres niemowlęcy jest jedynym więc okresem, kiedy nie następuje krzyżowanie się dróg oddechowych i pokarmowych w akcie połykania. Prawidłowe funkcjonowanie mięśni języka, mięśnia okrężnego warg, podniebienia miękkiego i żuchwy przy ssaniu przynosi również niebagatelne zyski dla przyszłego oddychania, połykania i artykulacji, czyli sposobu wymawiania głosek.

Oddychanie torem nosowym daje również warunki prawidłowego kształtowania się napięcia mięśni mimicznych twarzy, rezonatorów czaszki, warunków zgryzowych, i w efekcie normatywnego oddechu brzuszno-piersiowego, zwanego tez oddechem dolnożebrowo-przeponowym.

Wyżej opisane warunki kształtowania się oddechu u niemowlęcia stwarzają mu możliwości prawidłowego ukształtowania się tzw. pionizacji języka. Pod pojęciem pionizacji języka rozumiem uniesienie języka w trzech podstawowych zadaniach tej grupy mięśniowej: w pozycji spoczynkowej języka, przy połykaniu i w przyszłości przy artykulacji głosek wymagających wertykalizacji. Jeśli odruch ssania jest prawidłowy, przygotowanie do prawidłowej pozycji spoczynkowej języka możemy zaobserwować już bardzo wcześnie.

Przyczyny kształtowania się dysfunkcji oddychania:

Przez dysfunkcję oddychania rozumie się nieprawidłowy ustny tor przepływu powietrza. Mówimy wówczas o tzw. nawykowym oddychaniu ustami.

Oddech dziecka do tej pory oddychającego w sposób prawidłowy zmienia się w momencie pierwszej niedrożności nosa. Pierwszy katar, sapka, infekcja chorobowa, zmusza dziecko do wentylacji torem ustnym. W związku ze znaczną wiotkością w tym wieku mięśni żuchwy, dość szybko ustala się oddychanie ustami i u wielu dzieci nie mija ono samoistnie po ustaniu stanu chorobowego.

W mojej wieloletniej pracy logopedy dysfunkcja oddychania jest jedną z najczęściej spotykanych nieprawidłowości, wielokrotnie bagatelizowaną przez specjalistów i rodziców, a będącą przyczyną zmian w funkcjonowaniu mięśni mimicznych. W wielu przypadkach rodzice sygnalizowali specjalistom problem wciąż otwartych ust, ślinienia się, częstych chorób górnych dróg oddechowych, trudności z utrwalaniem wywołanych głosek, wymagających uniesienia mięśni czubka i korony języka. Informacje te pochodzą z anamnezy, jaką przeprowadzono z rodzicami każdego pacjenta do 8 roku życia. Analizując wyniki anamnez przeprowadzanych od września 2004 (spośród 731 uczniów 42% stanowią dzieci z dysfunkcją oddychania), można wyłonić podstawowe przyczyny, które ukształtowały nieprawidłowy ustny tor oddechowy czyli dysfunkcję oddychania:

- stwierdzoną po urodzeniu wiotkość mięśni, obejmującą również hipotonię okolicy oralnej i oddychanie torem ustnym od pierwszych dni życia;
- częste infekcje górnych dróg oddechowych, niedrożność nosa wywołaną alergiami czy obturacją jam nosa;
- długie karmienie pokarmem z butelki, przekraczające 18 miesięcy;
- parafunkcje typu; ssanie nieodżywcze – smoczka, palca, wargi, policzka, pieluszki.

Konsekwencje dysfunkcji oddychania:

1. Hipotonia mięśnia okrężnego warg, niewydolność warg, wiotkość mięśni policzkowych to jeden z pierwszych widocznych objawów dysfunkcji oddychania. Wargi są stale rozchylone, górna warga często jest lekko uniesiona (tzw. ułożenie namiotowe), czerwień wargowa obrzmiała (przerost tkanki łącznej). Zauważalne jest to już u niemowląt z obniżonym napięciem mięśniowym: brak odruchu wysuwania warg (o. trąbkowy, ryjkowy) i uszczelnienia jamy ustnej przy ssaniu. Wiotkość warg daje trudności ze sprawnym jedzeniem, widoczne już w czasie nauki jedzenia z łyżeczki: dziecko częstokroć nie zgarnia pokarmu poprzez aktywizację górnej wargi, a rodzice, zauważając ten problem „pomagają” dziecku unosząc trzonek łyżeczki ku górze, zupełnie zwalniając mięśnie warg z obowiązku napinania się w trakcie tej czynności. Przy przetrwałym karmieniu z butelki ( powyżej 1,5 roku życia) dziecko uczy się ssać płynne i półpłynne pokarmy z łyżeczki czy kubka, korzystając z nadmiernego wysiłku mięśni, które nie powinny brać w tej czynności udziału. Dotyczy to dzieci karmionych w sposób nieprawidłowy pokarmem z butelki.
Innym problemem wynikającym z nawykowego oddychania ustami jest utrudnione dmuchanie, dzieci najczęściej wykonują to zadanie używając całej pojemności policzków, nie wysuwając warg ku przodowi. Implikuje to zaburzenia w przygotowaniu mięśnia okrężnego do realizacji głosek wargowo-zębowych. Duże, obrzmiałe policzki dają niezdolność utrzymania napięcia mięśni, potrzebnych do dmuchania (często skutkuje to niemożnością oczyszczenia, wydmuchania nosa ), występuje to w korelacji w brakiem napięcia mięśni warg. Podobna sytuacja zachodzi przy cmokaniu - nie obserwuje się wówczas pełnej aktywności pierścienia zwierającego miesień okrężny, lecz aktywność mięśnia bródkowego, unoszącego dolną wargę ku górnym zębom, podczas gdy górna warga wyłączona jest z działania .
Brak zwarcia wargowego daje efekt „brzydkiego jedzenia”, mlaskania, niemożności przesuwania kęsa pokarmu stałego za pomocą mięśni kąta warg.
Jedną z ważniejszych konsekwencji dysfunkcji oddychania jest obniżone napięcie i wiotkość żwaczy, które są mięśniami „siłowymi” i odpowiadają za odruch żucia. Dzieci, u których nieprawidłowy sposób oddychania kształtuje się wcześnie, dość szybko wykazują wyraźną niechęć do intensywnej pracy żuchwy przy żuciu. Większość rodziców tłumaczy to faktem, że dziecko „nie lubi twardych pokarmów”. Z moich obserwacji wynika, że 72% dzieci z wadami wymowy i współwystępującą dysfunkcją oddychania ma problem z żuciem pokarmów sprężystych, takich jak mięso, świeża skórka od chleba. Pokarmy twarde, lecz kruche (herbatniki, twardsze owoce, marchewka) mogą być przez dziecko rozdrabniane za pomocą gryzienia, siekania, a nie złożonej funkcji żucia. Brak usprawniania szczęki dolnej poprzez ruchy żujące (niedostatek bodźca czynnościowego dla jej wzrostu ku przodowi) powoduje, że dziecko długo zostaje w tyłożuchwiu fizjologicznym. Ta sytuacja z kolei implikuje warunki dla stłoczenia zębów, wyrastania ich poza łukiem zębowym i powstawania wad zgryzu.

2. Nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka. Widocznym i niepokojącym rodziców dzieci oddychających ustami jest ślinienie się, zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy. Brak u języka uniemożliwia szybką i efektywną podaż śliny ku górze tyłowi jamy ustnej zgodnie z fizjologią połykania. Powoduje to niemożność szybkiego połknięcia gromadzącej się na dnie jamy ustnej śliny i jej wypływanie na zewnątrz.

3. Utrwalanie wady wymowy. Język przy patogennym oddychaniu nie nabiera umiejętności unoszenia się ku wałowi dziąsłowemu, co sprzyja kształtowaniu się patologicznych sposobów połykania, co z kolei daje zaburzenia artykulacji: kształtuje bądź utrwala wady wymowy. Współwystępowanie patologicznego oddychania i połykania określa się w ortologopedii pojęciem „zespołu połykowo-oddechowego” .
Częstokroć już pierwsze sylaby, powstające w oparciu o głoski przedniojęzykowe /t, d, n/ zaczynają być realizowane w sposób nieprawidłowy - z wsuwaniem języka między zęby. Dziecko 3-letnie z międzyzębową /t, d. n, l/ czy innych głosek bezwzględnie powinno być pod opieka logopedy.
Utrudnione unoszenie języka do wału dziąsłowego często skutkuje zaburzeniami w realizacji głosek /l/, /r/, /sz, ż, cz, dż/.
Z mojego doświadczenia wynika, iż terapia logopedyczna zaburzeń dyslalicznych współwystępujących przy nieprawidłowym torze oddychania, oparta jedynie na usprawnianiu artykulacji niesie z sobą trudność bądź czasem wręcz niemożność prawidłowego zautomatyzowania wywołanych głosek, podobnie, jak terapia bez uwzględnienia innej, równie istotnej dla wymowy funkcji - połykania. Wielu logopedów i rodziców potwierdza fakt, że dziecko w sytuacji pobytu w gabinecie logopedycznym czy przy konsekwentnym poprawianiu artykulacji przez rodziców realizuje wywołane głoski poprawnie. Wykazują jednak trudności w poprawnym mówieniu na co dzień, w mowie "od siebie" - w zabawie, opowiadaniu itd.
Uchylone usta implikują wyłączenie z czynnej pracy kolejnej grupy mięśni- podniebienia miękkiego. Jego mała ruchomość daje zaburzenia barwy głosu i nosowanie zamknięte czynnościowe.

4. Częste infekcje górnych dróg oddechowych. Patogenne oddychanie sprzyja infekowaniu tylnej ściany gardła oraz górnych dróg oddechowych. Cieśń gardzieli i jama gardła nie są przystosowane do funkcji obronnych a wręcz odwrotnie, staja się miejscem stałego przenikania do krwiobiegu mikrobów przez cienka i wysuszona błonę śluzową przerost migdałka podniebiennego i gardłowego (MACKIEWICZ B., 2002, s. 73). Badania potwierdzają, że taki typ oddychania sprzyja przerostowi tkanki adenoidalnej, dając efekt fizjologicznego przerastania migdałków podniebiennych. Wielokrotnie przy patologicznym przeroście migdałków podniebiennych czy migdałka gardłowego podejmuje się zabieg usunięcia czy częściowego ich wycięcia. Pamiętać należy, ze po takim zabiegu wskazane są ćwiczenia pozwalające dziecku na powrócenie do fizjologicznego sposobu oddychania. Znaczne powiększenie migdałków podniebiennych zmienia zabawienie głosu, a ich powiększająca się masa może zmniejszać światło trąbek słuchowych i być przyczyną niedosłuchu czynnościowego. Długotrwały proces oddychania ustami połączony z przerostem migdałków daje efekt tzw. „twarzy adenoidalnej”.

5. Kształtowanie się wad postawy. Skutkiem nieprawidłowego oddychania jest eliminacja udziału mięsni klatki piersiowej. Do ustnego oddychania wystarcza przepona zapewniająca wdech i tłocznia brzuszna, powodująca wydech. Wyłączenie z pracy określonej grupy mięsni daje pozorne zapadnięcie mostka z powodu przemieszczania się barków do przodu, pogłębienia dołków nadobojczykowych i charakterystycznego odstawania dolnych kątów łopatek na plecach. Prowadzi to do hiperlordozy odcinka lędźwiowego i szyjnego Zaokrąglenie pleców implikuje również wysuwanie brzucha, dając charakterystyczny obraz wady postawy.

6. Zaburzenia gospodarowania powietrzem, krótka faza wdechowa i wydechowa, ograniczona praca i mała sprawność przepony. Mowa dziecka najczęściej wówczas jest szybka, powietrze często dobierane w trakcie wypowiedzi, niezgodnie z pauzą logiczną, co może sprzyjać utrwalaniu niepłynności w mówieniu, mówieniu na wdechu.

7. Nieprawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Zjawisko to ma miejsce w związku ze zwiększoną ilością połykanego powietrza, które może u dziecka wywoływać uczucie sytości. Przy jedzeniu natomiast część połkniętego powietrza uwalnia się z dróg pokarmowych, dając efekt „odbijania się”.

8. Niedostateczne dotlenienie układu nerwowego. Na ten problem zwraca uwagę wielu specjalistów, wskazując na niedostateczne dotlenienie układu nerwowego, które przynosi zaburzenia koncentracji uwagi, zwiększoną męczliwość, a tym samym trudności w nauce.

Tak więc, jeśli zauważymy pierwsze oznaki oddychania torem ustnym – poprośmy logopedę o konsultację. Wczesne usprawniania przynosi szybkie efekty i nie pozwala utrwalić się tym wszystkim nieprawidłowościom.



------------------------------------------------------
Więcej informacji na temat terapii oddychania już niebawem w pozycji „Profilaktyka i terapia dysfunkcji oddechowych” E. M. Skorek, M. Rządzka w Wydawnictwie Uniwersyteckim UZ.



Znaczenie oddychania dla prawidłowego rozwoju dziecka - dodano: 2011-02-24

Avatar
Mira Rządzka - neurologopeda

Gabinet Logopedyczny, Zielona Góra

Portal maluchy.pl jest serwisem edukacyjnym. Informacje zawarte na naszych stronach służą wyłącznie celom informacyjnym. Wszelkie problemy muszą być konsultowane z odpowiednim lekarzem specjalistą. Autorzy i firma ITS MEDIA nie odpowiadają za jakiekolwiek straty i szkody wynikłe z zastosowania zawartych na stronach informacji lub porad.